#0043 Kirgistan

Kraj	Kirgistan
Stolica	Biszkek
Waluta	Som 1 som = 100 tyin
Rok wydania	12.02.2005
Wartość	0.50 (S)
Opis	Znaczek przedstawia sokoła wędrownego (Falco peregrinus)
Tłumaczenie	Кыргызстан – Kirgistan; шумкар – sokół; Falco peregrinus – Sokół wędrowny

Sokół wędrowny – najbardziej rozpowszechniony gatunek sokoła na świecie. Występuje na wszystkich kontynentach (z wyjątkiem Antarktydy) jednak wszędzie jest dość nieliczny.

W locie pikującym potrafi osiągnąć prędkość 360km/h, co czyni go najszybszym żywym organizmem na Ziemi. Wielkość jest bardzo zróżnicowana w zależności od podgatunku. Samce mogą ważyć od 450g do 800g a samice odpowiednio od 750g do 1300g.

Sokół wędrowny cechuje się dość krępą i mocną budową ciała, długimi ostro zakończonymi skrzydłami, niezbyt długim ogonem oraz wyjątkowo dużymi w stosunku do reszty ciała łapami. Głowa ciemna z wyraźnie zaznaczonymi wąsami, spód jasny w odcieniach od bieli, przez beżowy po rudy. Na spodzie widoczne ciemne poprzeczne prążkowanie zanikające na wysokości wola, które na ogół naznaczone jest pojedynczymi plamkami a u starszych samców często całkowicie bez plam. Grzbiet dorosłego sokoła ma kolor stalowo szary. Młodego ptaka łatwo rozpoznać po zupełnie innym umaszczeniu. Grzbiet w pierwszym roku życia jest kolory brązowego a na spodzie ptak ma plamy w kształcie podłużnych plamek na tle w odcieniu rdzawo- beżowym. Łapy i woskówka mają kolor żółty już w pierwszym roku życia.

Sokoły wędrowne nie budują gniazd. Na miejsce gniazdowania wybierają osłonięte półki skalne, wysokie budynki, na dalekiej północy częste są lęgi naziemne. Natomiast tereny środkowej Europy i wschodniej są jedynym miejscem gdzie sokoły wędrowne wyprowadzają także regularnie lęgi na drzewach zasiedlając gniazda innych dużych ptaków (min. kruków, myszołowów, bielików i czapli), które w razie potrzeby są z terenu przepędzane.

Sokoły wędrowne polują wyłącznie na ptaki, które chwytają w locie (typowe ornitofagi). Są bardzo cenione przez sokolników za swą silną pasję łowiecką oraz odwagę. Pomimo swoich stosunkowo niewielkich gabarytów są w stanie upolować dużo większą od siebie zdobycz. Większe samice radzą sobie bez większych problemów z tak dużymi i silnymi ptakami jak dzikie gęsi i czaple. Kluczem do ich sukcesów łowieckich jest taktyka pionowego pikowania z ogromną prędkością z dużej wysokości, dzięki której uderzenie szponami w zdobycz jest bardzo silne i na ogół kończy się ogłuszeniem, poważnym zranieniem lub wręcz natychmiastową śmiercią ofiary. Jeśli atak zakończył się na wystarczająco dużej wysokości, sokół często zawraca i chwyta strąconą zdobycz jeszcze zanim spadnie na ziemię. Rzadziej stosuje taktykę poziomej pogoni zakończonej związaniem ofiary w powietrzu. Samiec najczęściej używa się do polowania z lotu krążącego na wysokim pułapie (tzw. polowanie „z czatów”) na bażanty i kaczki, a mniejsze samczyki tą samą metodą polują na kuropatwy. W krajach, w których prawo na to zezwala, sokolnicy używają również z powodzeniem sokołów wędrownych do polowania na krukowate i mewy. W naturze polują zazwyczaj na mniejsze ptaki.

Obecnie gatunek ten obudowuje swą liczebność po załamaniu się populacji w połowie XX wieku, kiedy powszechność stosowania pestycydu DDT doprowadziła ten gatunek na skraj wyginięcia. Dzięki ogromnemu zaangażowaniu m.in. sokolników, sokoły wędrowne wracają na swoje dawne tereny za sprawą Programu Restytucji Sokoła Wędrownego. Dzięki niemu młode sokoły wyhodowane przez sokolników są wsiedlane do naturalnego środowiska celem zasilenia dzikiej populacji.

Spośród licznych podgatunków sokoła wędrownego największe to występujący w północnej Rosji niezwykle rzadki F.p. calidus. Oprócz dużych rozmiarów charakteryzuje go również bardzo jasne jak na sokoła wędrownego umaszczenie. Młode calidusy migrują bardzo daleko. Spotyka się je na przelotach na terenie Indii i w Afryce łącznie z jej południowym krańcem. Bardzo cenione przez sokolników arabskich nie tylko ze względu na wielkość i siłę, ale również na większą od innych sokołów wędrownych zawziętość w pościgu.

Równie duży jest występujący na północno zachodnim wybrzeżu Kanady, na wyspach Aleutian i Queen Charlotte oraz na Kamczatce F. p. pealei. Te masywne i bardzo ciemne w młodocianej szacie ptaki polują na ogół na ptactwo morskie na klifach oraz nad otwartym oceanem. Ich znaczne rozmiary wynikają z konieczności noszenia upolowanych daleko od brzegu ptaków na suchy ląd. Słyną z mocnego, wytrzymałego lotu oraz bardzo odpornego na wilgoć upierzenia. W europejskiej części basenu Morza Śródziemnego występuje F. p. brookei nieco ustępujący rozmiarami naszym sokołom wędrownym. Na policzkach za wąsami u dorosłych ptaków na ogół widać rudawy kolor. Ptaki te są chętnie używane przez sokolników w południowej Europie. Bardzo popularne jest tam polowanie z nimi w tandemie min. na sroki.

Do najmniejszych podgatunków sokoła wędrownego - choć co do miejsca tych ptaków w systematyce zdania są podzielone i nie ma jednoznacznej odpowiedzi - należy F. p. babylonicus (znany również pod anglojęzyczną nazwą Red Naped Shaheen - RNS) występujący na Bliskim Wschodzie. Dorosłe osobniki tego podgatunku mają charakterystyczną rudą głowę i kark oraz bardzo słabo zaznaczony wąs. Pomimo niewielkich rozmiarów bardzo ceniony przez sokolników z powodu odwagi i dużej pasji łowieckiej oraz niezwykle dynamicznego lotu.

W Indiach oraz na Sri Lance występuje F. p. peregrinator znany pod anglojęzyczną nazwą Black Shaheen. Jest podobnej wielkości, co Red Naped Shaheen jednak cechuje go bardzo ciemne upierzenie. Głowa i grzbiet dorosłych ptaków są niemal czarne a spód ceglasto rudy. U osobników ze Sri Lanki na ogół na rudym spodzie nie są widoczne żadne prążki.