#264 - Bułgaria

Kraj	Bułgaria
Stolica	Sofia
Waluta	Lew (BGN) 1 lew = 100 stotinek
Rok wydania	23.04.1996
Wartość	5l
Opis	Znaczek pochodzi z serii "Gatunki drzew iglastych" i przedstawia cis pospolity z czerwonymi nibyjagodami (Taxus baccata).

Cis pospolity (Taxus baccata L.) – gatunek wiecznie zielonego iglastego drzewa lub dużego krzewu z rodziny cisowatych. Występuje naturalnie w Europie, w Azji zachodniej (sięgając aż po Iran) oraz w północnej Afryce. Jest to roślina wolno rosnąca, długowieczna (osiąga ponad tysiąc lat), rosnąca na różnych glebach i w różnych warunkach nasłonecznienia. Po okresie ograniczania zasobów związanych z nadmierną eksploatacją i niszczeniem siedlisk, obecnie gatunek jest w ekspansji. Jest wszechstronnie wykorzystywany – jako roślina ozdobna, lecznicza i dostarczająca wartościowego drewna.

Zasięg gatunku obejmuje niemal całą Europę z wyjątkiem jej północnej i wschodniej części. Na rozległych obszarach ma rozproszone stanowiska, częściej występując na obszarach górskich. Ze względu na popularność uprawy i rozsiewanie się z upraw – dla wielu stanowisk trudno określić na ile są naturalne. Na północy stanowiska gatunek osiąga 63°N w Norwegii i Szwecji – brak go na Wyspach Owczych i Islandii oraz w północnej Skandynawii. Na wschodzie rośnie w krajach nadbałtyckich, w Polsce, w Karpatach, na Krymie, licznie w rejonie Kaukazu sięgając po północny Iran. Południowa granica obejmuje europejską część Turcji, Grecję, Włochy i Półwysep Iberyjski. Nieliczne stanowiska ma cis na wyspach śródziemnomorskich. Rośnie też w górach Algierii i Maroka. Na Azorach znajduje się na krawędzi wymarcia. W Polsce najczęściej jest spotykany w zachodniej, północnej i południowej części kraju.

Okazałym i starym cisom tradycyjnie przypisywano wiek sięgający ponad tysiąc lat, czasem nawet do kilku tysięcy lat (np. cis z Llangernyw i cis z Fortingall). Jednak uznaje się, że to wartości zwykle przesadzone, a potężne pnie niektórych okazów są wynikiem zrastania się większej liczby pni drzew równowiekowych. Często też precyzyjne ustalenie wieku uniemożliwia wypróchniałe wnętrze pnia. W przypadkach, w których możliwe było dokonanie wiarygodnego pomiaru wieku okazywało się, że stare okazy miały ok. 800-1000 lat. Przyjmuje się w efekcie, że najstarsze okazy mają ok. 1,5 tysiąca lat.

Najstarszym cisem w Polsce jest cis Henrykowski w Henrykowie Lubańskim w województwie dolnośląskim, jego wiek ocenia się na około 1300 lat. Blisko 800-letni cis rośnie w Bystrzycy (gm. Wleń), drzewo mierzy w obwodzie ponad 382 cm. Jak głosi legenda posadzony był przez mieszkańców po zakończeniu budowy kościoła katolickiego (ok. 1217 r.) na cześć jego fundatorki księżnej Jadwigi uznanej później za świętą. Do najstarszych polskich drzew należą także cisy Raciborskiego rosnące na terenie wsi Harbutowice. Wiek starszego okazu szacuje się na blisko 700 lat. Inne stare cisy w Polsce znajdują się w Wałbrzychu (Cis Bolko), Mogilnie, Gałkach.

Roślina trująca. We wszystkich częściach rośliny, oprócz osnówki, znajdują się duże ilości trujących związków, przede wszystkim taksyna. Zatrucia zazwyczaj przypadkowe. Objawy zatrucia dotyczą przede wszystkim układu krwionośnego i serca (spadek ciśnienia krwi, zaburzenia rytmu serca, migotanie komór). Zatrucia mogą okazać się śmiertelne, więc poszkodowany powinien znaleźć się jak najszybciej w szpitalu.

Cis był ceniony jako źródło cennego drewna. Drewno jest twarde i trwałe, wąskosłoiste, z wąskim, żółtym bielem i ciemnobrunatną twardzielą. Jest najbardziej zbite, najbardziej sprężyste i najtrudniej łupiące się ze wszystkich europejskich gatunków drewna. Nie posiada kanalików żywicznych. Drewno cisa od najdawniejszych czasów było stosowane do wyrobu broni. Ze względu na dużą giętkość i wytrzymałość, w średniowieczu z drewna cisu wykonywane były łuki i kusze. Najstarszym przedmiotem z drewna cisowego jest włócznia, licząca ok. 45 tys. lat. Cis wykorzystywany był również w meblarstwie i rzemiośle artystycznym.

Jest gatunkiem najwcześniej objętym ochroną w Polsce, bowiem chroniony jest od 1423 roku. Ochrona została wówczas ustanowiona na mocy statutu warckiego, wydanego przez króla Władysława Jagiełłę, który chciał ograniczyć eksport drewna cisowego, będącego surowcem do wyrobu bardzo dobrej jakości łuków i kusz, do Anglii, Niderlandów i państwa zakonnego.

Współcześnie roślina podlega ochronie w Polsce nieprzerwanie od 1946 roku, przy czym w latach 1946–2001 oraz 2004–2014 znajdowała się pod ochroną ścisłą, zaś w latach 2001–2004 oraz ponownie od 2014 roku pod ochroną częściową.

W 2006 r. dyrektor generalny Lasów Państwowych wydał zarządzenie o przystąpieniu do wdrażania "Programu ochrony i restytucji cisa pospolitego (Taxus baccata L.) w Polsce". Powstało ok. 180 ha upraw cisowych, obejmujących ok. 400 tys. szt. sadzonek. Powstały plantacje nasienne i inne formy hodowlane, mające na celu zachowanie zasobów cisa w obliczu jego zamierania na dotychczasowych stanowiskach, w tym w rezerwatach. Jednocześnie Leśny Bank Genów w Kostrzycy otrzymał zlecenie inwentaryzacji stanowisk gatunku. Według raportu z tej inwentaryzacji (opublikowanego w grudniu 2011 r.) w Polsce rosło 52,3 tys. cisów.