Kraj
|
Polska
|
Stolica
|
Warszawa
|
Waluta
|
Złoty (PLN)
1złoty = 100 groszy
|
Rok wydania
|
21.05.1973
|
Wartość
|
2,70zł
|
Opis
|
Znaczek
przedstawia głuszca zwyczajnego (Tetrao urogallus).
|
Głuszec zwyczajny – jest jednym z
najpiękniejszych polskich ptaków. Kiedyś był w Polsce cennym
gatunkiem łownym. Zabijany dla mięsa, ale przede wszystkim dla
niezwykle cennego trofeum i doznań jakie myśliwemu zapewniały
polowania na tokach. Obecnie populacja głuszców jest na skraju
zagłady, choć na północy i wschodzie Europy jego populacje są
nadal liczne.
Głuszec (Tetrao urogallus) jest
ptakiem leśnym. Jego zasięg obejmuje obszar od północnej i
środkowej Europy do rzeki Leny na Syberii. Izolowane populacje
tworzy w Szkocji i na Bałkanach. Obserwuje się tendencję do coraz
bardziej wyspowego zasięgu, np. w Kantabrii, Alpach, Pirenejach,
Szwarcwaldzie, Karpatach, Jurze, Lesie Bawarskim i Dolnych Łużycach.
W Polsce gatunek zimuje, jednak
osobniki żyjące w Europie północnej i wschodniej podejmują
regularne sezonowe wędrówki w poszukiwaniu pokarmu. Niestety
głuszcom w Polsce grozi wyginiecie. Głuszca można jeszcze spotkać
w Puszczy Augustowskiej, Puszczy Solskiej i Karpatach. W poprzednim
stuleciu pojawiał się licznie w Borach Tucholskich, w Puszczy
Białowieskiej i Knyszyńskiej oraz w Sudetach i Borach Dolnośląskich
(w Borach Dolnośląskich prowadzi się reintrodukcję).
Głuszce osiągają długość od 65 do
100 cm i mają dużą rozpiętość skrzydeł – 135 cm u samca oraz
98 cm u samicy. Lot głuszca jest ociężały i hałaśliwy, odbywa
się niemal po linii prostej. Samica waży 2,5 kg, a waga samca
dochodzi nawet do 6,5 kg.
Gatunek odznacza się wyraźnym
dymorfizmem płciowym. Samiec ma głowę, szyję i kuper pokryte
szarymi, podłużnymi cętkami. Czarne i sztywne pióra na głowie
tworzą tzw. brodę. Ma duży, żółty i wyraźnie zakrzywiony
dziób. Jego skrzydła i grzbiet mają barwę brązową z wyraźną
białą plamą na ramieniu. Ogon czarny z białymi plamami, długi i
zaokrąglony. Wokół oka czerwona plama, która w okresie godowym
nabrzmiewa tworząc czerwoną „różę”. Ma ona odcień laku.
Spód ciała jest czarny z drobnym białym deseniem. Na piersi
zielonkawy, metaliczny połysk. Nogi są obrośnięte piórami. We
wrześniu po bokach palców nóg zaczyna wyrastać rząd drobnych
zrogowaciałych piórek. Dzięki nim ptaki mogą chodzić po śniegu.
Na wiosnę przed tokami piórka odpadają. Głuszyca (czasami
nazywana głuszą) ma ochronny kolor ciemnobrunatno-płowy ze słabo
widoczną naroślą w okolicach oczu. Na wierzchu ciało jest
rdzawo-białe z poprzecznym prążkowaniem, szczególnie na piersi.
Na spodzie ciała prążkowanie jest wyraźniejsze. Gardło i wole są
jednolicie brązowe. Podobne ochronne upierzenie w postaci plam mają
młode głuszce. U obu płci dziób ulega złuszczeniu, aby jesienią
odzyskać poprzednie rozmiary.
Głuszec jest gatunkiem osiadłym.
Głuszce są mieszkańcami rozległych lasów o drzewostanie
mieszanym. W lasach wyłącznie iglastych występuje, gdy można w
nich spotkać gęste podszycie, obfitujące w rozmaite jagody.
Natomiast zimą trzymają się drzew iglastych, ponieważ samce żywią
się prawie wyłącznie igłami sosny i świerka. Samice zbierają
pokarm głównie z ziemi, jak owady, jagody, zioła i nasiona –
rzadziej igliwie. Dominującym zmysłem głuszców są wzrok i słuch.
Ptaki są z natury ociężałe i bojaźliwe.
Toki głuszców trwają od marca do
maja. Wieczorem samiec zajmuje drzewo (tzw. zapady) w ustronnym
miejscu, na którym rano rozpoczyna zrytualizowane toki.
Bliższe badania wykazały, że ptak
wymaga odosobnionej przestrzeni, na której będzie mógł odbyć
swój lot godowy. Wybrane na toki miejsce powinno zapewnić rozległy
widok. Kiedy samiec sfruwa z drzewa i kontynuuje taniec godowy,
potrzebuje płaskiego terenu, pokrytego niską roślinnością.
Sfruwający kogut rozkłada wachlarzowato ogon, wyciąga głowę i
stroszy skrzydła. Wydaje słaby odgłos, składający się z
czterech fraz, które w języku myśliwych noszą określenia:
klapanie, trelowanie, korkowanie (tzw. „odbój”) i szlifowanie.
Pieśń godową samce są w stanie
powtórzyć nawet 200 razy! Podczas szlifowania, trwającego od 1 do
1,5 sekundy, ptak przestaje reagować na bodźce zewnętrzne –
głuchnie, stąd nazwa gatunku. Przyczyna głuchnięcia nie jest
dokładnie znana. Istnieją trzy główne hipotezy: zamykanie kanału
słuchowego przez kości żuchwy (w trakcie wykonywania tej frazy
ptak ma wysoko podniesioną głowę), zagłuszanie innych dźwięków
przez głośny, szeleszczący ton szlifowania lub wyjątkowe
podniecenie samca powodujące ignorowanie przez niego bodźców
zewnętrznych.
W kolejnych częściach toków słyszy
dobrze i przy najmniejszym zaniepokojeniu odlatuje, aż do pojawienia
się samic, zwabionych pieśnią samca. Pieśń samca głuszca jest,
w porównaniu z większym od niego cietrzewiem, cicha i stłumiona.
Samce walczą ze sobą, skaczą naprzeciw siebie, podobnie jak koguty
i atakują się dziobami i pazurami.
Kopulacja odbywa się na ziemi, na
którą samiec zlatuje tuż po wschodzie słońca. Zwycięzca walki
pokrywa kilka kur. Głuszce nie łączą się na stałe w pary.
W miejscach, gdzie występowanie
głuszca, pokrywa się z występowaniem cietrzewia są spotykane
skrzekoty – bezpłodne mieszańce tych gatunków. Matką skrzekotów
jest przeważnie głuszyca, a ojcem samiec cietrzewia. Głuszec
buduje gniazda w mało widocznych miejscach – w zagłębieniach
terenu, zawsze pod gęstą osłoną roślinności. W maju odbywa się
jedyny w roku lęg. Samica znosi od 6 do 12 kremowo-beżowych jaj o
szarym i brązowawym nakrapianiu. Jaja wysiadywane są przez okres od
19 do 24 (28) dni wyłącznie przez samicę. Pisklęta rozwijają się
bardzo szybko i już od 10 dnia życia zaczynają wzlatywać na
gałęzie, a w wieku około dwóch tygodni osiągają samodzielność.
Zdolność lotu uzyskują w 2-3 tygodniu życia. Młode żywią się
owadami, głównie mrówkami i ich larwami.Usamodzielniają się
jesienią, a swoich terenów lęgowych szukają najwyżej
kilkadziesiąt kilometrów od miejsca wyklucia. Małe pisklęta są
wrażliwe na zimno i wilgoć, dlatego jedna samica wychowuje zaledwie
3 – 4 młodych. Dorosłe głuszce nie oddalają się zwykle w ciągu
roku zbyt daleko od lęgowisk. Samce prowadzą samotny tryb życia, a
samice tworzą grupy rodzinne.
Głuszec jest w kraju objęty ścisłą
ochroną gatunkową. Wokół tokowisk głuszców obowiązuje strefa
ochronna: cały rok w promieniu 200 metrów, a od 1 lutego do 31 maja
w promieniu 500 metrów od tokowiska. Od kilku dekad obserwuje się
drastyczny spadek liczebności tego ptaka.
Głównymi zagrożeniami dla głuszców
są: zmiany w środowisku (fragmentacja lasów i ich przesuszanie,
wyrąb starodrzewów, wprowadzanie monokultur leśnych), wzrost
liczebności naturalnych wrogów, niepokojenie przez ludzi,
kłusownictwo (do 1995 r. również polowania). Nieco nadziei dla
polskich głuszców przynoszą programy reinrodukcji.
Obecnie istnieją trzy placówki
zajmujące się hodowlą i reintrodukcją głuszca.
Najważniejszą jest hodowla wolierowa
na Jaworzynce, prowadzona przez Nadleśnictwo Wisła oraz Park
Dzikich Zwierząt w Kadzidłowie, Hodowla wolierowa w Brzózie
Królewskiej, prowadzona przez Nadleśnictwo Leżajsk i Uniwersytet
Przyrodniczy w Lublinie. Powodzeniem zakończyły się próby
wprowadzania tego ptaka na siedliska ich pierwotnego występowania w
Beskidzie Śląskim, ale wciąż jeszcze istnieją problemy z
adaptacją wychowanych przez człowieka osobników do naturalnych
warunków.
