#311 - Polska

 

Kraj	Polska
Stolica	Warszawa
Waluta	Złoty (PLN) 1złoty = 100groszy
Rok wydania	28.03.1973
Wartość	50gr
Opis	Znaczek przedstawia reprodukcję miecza koronacyjnego rodu Piastów - Szczerbiec. Ród ten rządził w Polsce między X a XIV wiekiem. Miecz pochodzi z XII wieku.

Szczerbiec charakteryzuje się małymi rozmiarami (długość całkowita 98,4 cm, długość głowni 82 cm, szerokość głowni w najszerszym miejscu – 5 cm), ma rękojeść w całości pokrytą okładziną z żółtego metalu (część płytek jest najprawdopodobniej z czystego złota, część ze złoconego srebra), na której znajduje się dekoracja złożona z: figur, napisów oraz ornamentacji; na dekoracji tej powtarza się wizerunek Agnus Dei (Baranek Boży) i symbole Czterech Ewangelistów, na głowicy rękojeści znajduj się monogram Boga z literami alfa i omega, otoczony dwuwierszowym tekstem łacińskim: hec figura valet ad amorem regum et principum iras iudicum (ten znak wpływa na miłość królów i książąt, na gniew sędziów). Na trzonie umieszczone są imiona Ewangelistów: Ihoannes, Mmthcus (Matheus), Marcus, Lucas (obok odpowiednich symboli), na jelcu z jednej strony widnieje tekst hebrajski napisany literami łacińskimi: con citomon eewe Sedalai Ebrehel (żarliwa wiarę wzbudzają imiona Boga Sedalai i Ebrehel), z drugiej napis łaciński: quicum que hec nomina Dei secum tulerit periculumel omnino nocebit (ktokolwiek te imiona Boga ze sobą nosić będzie, temu żadne niebezpieczeństwo w ogóle nie zaszkodzi). Rękojeść Szczerbca przerobiona była przed 1792 rokiem – przed tą przeróbką miał on na bocznych okładzinach trzonu (wymienionych i pokrytych prostym ornamentem geometrycznym) napisy łacińskie: iste est glad (ius) Boleslai duc (is) – ten jest miecz Bolesława oraz: cum quo el dominus s. (alwator) o. (mnes) auxilie tur adversus partes amen – z którym Pan Zastępów, wszystkich zbawca, aby mu pomagał przeciw nieprzyjaciołom amen.

W Trakcie konserwacji przeprowadzonej w XIX wieku płytki stanowiące okładziny rękojeści Szczerbca zostały przemieszczone i obecny ich układ nie jest zgodny z układem oryginalnym; po prawej stronie rękojeści na głowicy powinien znajdować się monogram Boga, na okładzinach imiona Ewangelistów, Marcus oraz Lucas, a na jelcu napis z hebrajskimi imionami Boga. Głownia miecza ma na zastawie (tuż pod nasadą) otwór o wymiarach: 6,4×0,9 cm, będący efektem skorodowania, w trakcie XIX-wiecznych zabiegów konserwatorskich otwór ten doprowadzony został do regularnych kształtów i pokryto go wówczas nieautentycznymi podłużnymi blaszkami – swego czasu interpretowany był mylnie jako miejsce na relikwie; obecnie umieszczona jest w nim na prawym płazie) emaliowana tarczka herbowa z wizerunkiem Orła Białego, zdjęta z nieistniejącej pochwy.

 „Szczerbiec – jest to miecz koronacyjny królów Polski, jeden z najcenniejszych zabytków i unikatowe świadectwo polskiej historii. Jest to jedyne zachowane insygnium koronacyjne dynastii Piastowskiej.”

„Szczerbiec, miecz koronacyjny królów polskich, jedyne zachowane z piastowskich insygniów koronacyjnych. Pochodzi z 2. połowy XII lub 1. połowy XIII w., wykonany prawdopodobnie dla Bolesława Konradowica (1208-1248), księcia sandomierskiego i mazowieckiego. Jego nazwa łączy się z legendą, według której wyszczerbić go miał Bolesław Chrobry w 1018 uderzając nim o kijowską Złotą Bramę. W rzeczywistości szczerbca używano od koronacji Władysława I Łokietka w 1320 do końca I Rzeczypospolitej.

1796 – wywieziony wraz z regaliami ze skarbca wawelskiego do Berlina. 1884 – zakupiony do petersburskiego Ermitażu. 1928 – przekazany Polsce. Po wybuchu II wojny światowej 1939 – wywieziony z kraju, 1940 – zdeponowany w Kanadzie. 1959 – zwrócony Polsce. Szczerbiec przechowywany jest w Skarbcu Koronnym Zamku Królewskiego na Wawelu.”

Szczerbiec jest bez wątpienia najstarszym wśród naszych przedmiotów „liturgicznych” używanych w czasie koronacji. Jest też jedynym zachowanym tej wagi przedmiotem, ponieważ nie zachowały się koronacyjne korony polskie i nie znane jest miejsce ich przechowywania. Jak podaje portal wiedzy jest tylko „legendą” że wyszczerbił go sam  Bolesław Chrobry w 1018  uderzając nim o kijowską Złotą Bramę. Czy jet to faktem ? Nie jesteśmy w stanie udowodnić, ale zachowane przekazy historyczne  min w obrazach:

Jana Matejki, „Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa” czy Piotra Michałowskiego – w obrazie „Wjazd Bolesława Chrobrego do Kijowa” (1018) obraz ze zbiorów Wawelskich (*3) wydają się tą legendę podtrzymywać i znacznie ją rozpowszechniają.

Ale co na to historia, którą jako pierwszy opowiada Gall Anonim

„14 sierpnia Bolesław ze Światopełkiem wkroczyli bez walki do Kijowa. Wedle na poły legendarnego przekazu polski książę wyszczerbił swój miecz, uderzając nim w Złotą Bramę. Polacy wywieźli z miasta olbrzymie łupy, a Chrobry porwał (według Galla Anonima zgwałcił) księżniczkę Predsławę, o której rękę wcześniej zabiegał.”

W rzeczywistości Szczerbca używano do koronacji Władysława I Łokietka w roku 1320 i do końca I Rzeczypospolitej.

Prawdziwa czy nie, legenda urosła ponieważ Szczerbiec koronował prawie wszystkich królów polskich (za wyjątkiem np. Augusta 3).

Szczerbiec zaginał  przed rokiem 1800. W roku 1796 – wywieziony wraz z regaliami ze skarbca wawelskiego do Berlina. 1884 roku – zakupiony do petersburskiego Ermitażu.

Zostaje rozpoznany  na wystawie w Paryżu, ale wraca do Polski dopiero w 1928 roku na mocy postanowień Traktatu Ryskiego po podpisaniu tzw. Układu Generalnego, rozstrzygającego definitywnie wszystkie niezałatwione jeszcze sprawy Mieszanej Komisji Specjalnej.

Po wybuchu II wojny światowej 1939 – wywieziony z kraju, 1940 – zdeponowany w Kanadzie. W roku 1959 – zwrócony Polsce. Szczerbiec przechowywany jest w Skarbcu Koronnym Zamku Królewskiego na Wawelu. Miejmy nadzieje że już nikt nigdy nie wywiezie tego skarbu historii polskiej z kraju.

Wnikając głębiej w symboliki Szczerbca doszukać się w nim możemy także o wiele dawniejszego pochodzenia niż państwo polskie. Typowe dla ludów indoaryjskich jest występowanie magicznego oręża w ich mitologiach oraz ich przejście do kultury chrześcijańskiego średniowiecza (vide Excalibur, Durendal). Także Szczerbiec uosabia magiczną, niebiańską moc dano jego właścicielowi (Chrobry zawsze zwycięża wrogów w walce) a z Kroniki Wielkopolskiej dowiadujemy się że miecz ten podarował Bolesławowi anioł z Nieba.