#195 - Węgry

Kraj	Wegry
Stolica	Budapeszt
Waluta	forint (HUF)
Rok wydania	26.01.1976
Wartość	60 f
Opis	Znaczek pochodzi z serii "Młode Dzisiejszej Fauny" i przedstawia młode wiewiórki pospolitej (Sciurus vulgaris).
Tłumaczenie	Magyar Posta – poczta węgierska; Sciurus vulgaris – wiewiórka pospolita

Nie znam osoby, która słysząc hasło „wiewiórka”, chociaż przez moment zawahała się i zamyśliła, cóż to za zwierz! Oczywiście na pierwszy plan wysuwa się najpospolitsza polska wiewiórka, czyli wiewiórka ruda zwana również wiewiórką pospolitą (Sciurus vulgaris). Jak wygląda życie wiewiórki pospolitej? Po co rudym gryzoniom taki długi, puszysty ogon? 

Z wierzchu kolor sierści ma brązowo-pomarańczowy, a pod spodem biały brzuch oraz podgardle. Na szczycie małżowiny usznej znajdują się frędzle, będące skupiskiem sierści. Niewątpliwie najbardziej charakterystyczną cechą gatunku jest puszysty, dość długi ogon. W momencie przeskoku z gałęzi na gałąź pomaga on ssakowi utrzymać równowagę. Długość ciała waha się w granicach 20-30 cm. Do tego należy jeszcze doliczyć ogon, który mierzy nawet do 25 cm. Co ciekawe wiewiórki zamieszkujące obszary nizinne są jaśniejsze od tych, żyjących w górach.

Zasięg występowania gatunku ogranicza się do Europy oraz północnej Azji. Wiewiórkę można głównie spotkać w lasach iglastych, liściastych, parkach oraz ogrodach. W ciągu roku wyprowadza do nawet trzech miotów, w których rodzi się do 7 młodych. Ciąża trwa 37-40 dni, a po porodzie przez 8 tygodni matka karmi młode własnym mlekiem. Samce nie troszczą się o potomstwo. Młode w wieku 2,5 miesiąca zaczynają same poznawać uroki otaczającego ich świata. Głównym pożywieniem wiewiórki są nasiona, pędy roślin, grzyby, owoce, nie pogardzi również owadem.

Wiewiórki muszą gdzieś mieszkać. W wielu opracowaniach dla dzieci spotkałem się ze stwierdzeniem, że wiewiórka mieszka w dziupli. Owszem wiewiórka żyje w dziuplach, ale tylko w okresie zimowym, kiedy panują silne, siarczyste mrozy. Dziuple są też świetnym magazynem na uwielbiane przez wiewiórkę rudą orzechy.

Bardzo często zdarza się, iż podczas kontroli budek lęgowych dla ptaków ornitolodzy znajdują spore ilości nagromadzonych orzechów i żołędzi. Jednak zasadniczym lokum, typowym dla gatunku nadrzewnej wiewiórki jest gniazdo. Skrupulatnie samiec i samica przed okresem godowym budują do trzech takich konstrukcji lub dostosowują swoich potrzeb wcześniej zbudowane przez sroki czy gawrony gniazda. Zazwyczaj są one wysłane mchem, a szkielet stanowią gałązki, pokrywane liśćmi, służącymi do zamaskowania budowli. Wiewiórcze gniazdo ma kulisty kształt z otworem wejściowym, który zamykany jest w okresie rozrodczym oraz na zimę. Po co wiewiórkom kilka gniazd? Jedno gniazdo tzw. zasadnicze, to lokum, z którego wiewiórki korzystają regularnie. Z kolei gniazdo poboczne, do którego wiewiórki zaglądają od czasu do czasu, pełni rolę magazynu na pokarm, służy także do zmylenia drapieżnika.

Wydawałoby się, że tak sympatyczne stworzenie nie powinno raczej nikomu wadzić, a jednak. Jak to w świecie natury bywa każdy konsument I rzędu jest zjadany przez konsumenta II rzędu. Wiewiórkę rudą z powodzeniem można zaliczyć, w zależności od tego jak ułożymy łańcuch pokarmowy, do konsumentów I oraz II rzędu.

Z tej prostej przyczyny, że wiewiórka żywi się zarówno roślinami, jak i owadami. To znaczy, że w jej diecie występują rośliny oraz białko zwierzęce. Jednak sama wiewiórka może paść łupem innych drapieżników. Jej mioty bardzo często padają ofiarą kuny. Wiewiórką nie pogardzi także młody jastrząb. Również koty domowe lubią zajrzeć do wiewiórczego gniazda w poszukiwaniu jedzenia. Zagrożenia ze strony drapieżników występowały od zawsze, i raczej będą występować. Takie jest naturalne następstwo pewnych procesów, które odbywają się na naszych oczach od tysięcy lat. Jednakże największym i jednocześnie najgorszym wrogiem wiewiórki pospolitej jest wiewiórka szara (Sciurus carolinensis). Jak sama nazwa sugeruje, od naszej wiewiórki różni się kolorem sierści, który jest szary.

Naturalnym areałem występowania tego gatunku są tereny położone w Ameryce Północnej na obszarze Stanów Zjednoczonych oraz Kanady. W Europie została introdukowana w Wielkiej Brytanii, Irlandii i Włoszech. Na wyspach brytyjskich praktycznie wyparła wiewiórkę rudą. Na dzień dzisiejszy stosunek liczbowy między populacjami wiewiórki szarej a pospolitej wynosi 66:1.

Po raz pierwszy pojawiła się tam w 1889 roku, kiedy to w hrabstwie Bedfordshire wypuszczono na wolność 350 osobników. Obecnie ich liczebność w Wielkiej Brytanii jest szacowana na kilka milionów osobników, podczas gdy rodzima wiewiórka ruda nie przekracza 100 tysięcy osobników. Taki silny rozwój liczebności wynika z doskonałego wręcz dostosowana się do warunków panujących w środowisku. Wiewiórki szare zimą potrafią zgryzać korę z drzew, co stanowi dość duży składnik ich diety w tym okresie. Poza tym są one nosicieliami wirusa Squirrel poxvirus, który jest zabójczy dla wiewiórki rudej. Kolejne zagrożenie dla wiewiórki pospolitej stanowi wścieklizna. Ssak ten jest na nią wyjątkowo podatny, podobnie jak lis (Vulpes vulpes). W parkach trzeba uważać na osobniki, które są z reguły ospałe, jednak po krótkiej chwili zaczynają być wyraźnie agresywne. Widząc taką wiewiórkę najlepiej oddalić się od niej oraz powiadomić odpowiednie służby weterynaryjne.

Oprócz magazynowania pokarmu w dziuplach bądź budkach lęgowych, zwierzęta te są znane z tego, iż potrafią zakopywać swoje łupy. Osobiście wiele razy widywałem takie zachowanie. Zawsze wiewiórkom podczas zakopywania swoich orzechów towarzyszyły ptaki, głównie sójki. Ptaki te uważnie podpatrywały, gdzie dany osobnik zakopuje smakołyki.

Przysiadłem na pniu ściętego drzewa i tak przez godzinę obserwowałem co się stanie. Wiewiórka pracowała, a trzy sójki przyglądały się jej pracy. Po 30 minutach, gdy wszystko co trzeba, było już zakopane, ruda kita zniknęła gdzieś w leśnych ostępach. Wtedy do pracy zabrały się sójki. Pomyślałem sobie wtedy: „ale z was cwaniaki!” Ptaki zapamiętały miejsca, w których zostały zakopane orzechy i żołędzie, po czym odkopały je, by ze smakiem skonsumować. Nie jest to odosobniony przypadek. Otóż okazuje się, że podobnie czynią gawrony.  Wiewiórki to też bardzo inteligentne stworzenia. Faktem podkreślającym stosunkowo dobrze rozwiniętą inteligencję wiewiórek może być to, iż potrafią one suszyć grzyby. Wiewiórka po zebraniu takiego grzyba zanosi go do tzw. „suszarni”, którą z reguły stanowią gałązki drzew w okolicach gniazda. Po ususzeniu grzyb zostaje zjedzony.  

Czy wiewiórka pospolita jest jedyną przedstawicielką swojej rodziny w naszym kraju? W Polsce oprócz wiewiórki rudej występują jeszcze trzy inne gryzonie z rodziny wiewiórkowatych. Z tą małą różnicą, że raczej stronią od drzew i wolą przebywać na ziemi. Świstak (Marmota marmota), suseł perełkowany (Spremophilus suslicus) oraz suseł moręgowany (Spremophilus citellus). Wymienione gatunki są zaliczane do rodzaju tzw. wiewiórek ziemnych.

Wiewiórka ruda jest w naszym kraju jedyną przedstawicielką wiewiórek żyjących na drzewach. Każdy z tych gatunków jest tak charakterystyczny, że pomylenie ich graniczy z cudem. Suseł perełkowany ma wyróżniające go jasne cętki na grzbiecie, przypominające perełki, stąd jego nazwa. Natomiast suseł moręgowany na swoim ciele ma liczne paski, nazywane kiedyś moręgami. Świstak to zdecydowanie największy z przedstawicieli tej rodziny w naszym kraju. Jego waga bowiem bardzo często może dochodzić do 5 kilogramów.  Wymienione ssaki można spotkać głownie na południu Polski. Zamieszkują dość głęboko wykopane przez siebie nory, w których dochodzi do rozmnażania oraz rozwoju młodych. Wiewiórka pospolita tylko w okresie lęgowym łączy się w pary. Poza okresem lęgowym osobniki żyją pojedynczo. Susły oraz świstaki preferują życie w koloniach. Zimą wiewiórki ziemne hibernują. Zwłaszcza sen świstaka został okryty niewątpliwą sławą. Każdego roku w USA 2 lutego odbywa się „Dzień świstaka”. Na podstawie cienia zwierzęcia ludzie określają, jak długa jeszcze będzie zima. W opozycji do nich są wiewiórki nadrzewne. Te zimę spędzają aktywnie. Każda z wiewiórek objęta jest na terenie naszego kraju ochroną ścisłą.